ROZDZIAŁV
WSPÓŁPRACARODZINYLUDZKIEJ
53.Jednąznajgłębszychodmianubóstwa,jakichczłowiekmożedoświadczyć,jestsamotność.Wgruncierzeczytakżeinneformyubóstwa,łączniezmaterialnymi,rodząsięzizolacji,ztego,żeniejestsiękochanymalboztrudnościkochania.RóżnerodzajeubóstwaczęstorodząsięzodrzuceniamiłościBożej,zpierwotnegotragicznegozamknięciasięczłowiekawsobie,uważającego,żesamsobiewystarczyalbożejesttylkofaktemnieznaczącymiprzejściowym,«obcym»wewszechświecie,powstałymzprzypadku.Człowiekjestwyalienowany,kiedyjestsamalbooderwanyodrzeczywistości,kiedyrezygnujezmyśleniaiwiarywpewienFundament.[125]Całaludzkośćjestwyalienowanawtedy,gdypowierzasiętylkoludzkimprojektom,fałszywymideologiomiutopiom.[126]Dziśludzkośćwydajesięowielebardziejinteraktywnaniżwczoraj:tawiększabliskośćpowinnasięprzemienićwprawdziwąkomunię.Rozwójnarodówzależyprzedewszystkimoduznania,żestanowiąjednąrodzinę,współpracującąwprawdziwejkomuniiiskładającąsięzpodmiotów,którenieżyjąpoprostujedenobokdrugiego.[127]
PawełVIzauważał,że«światcierpizpowodubrakumyśli».[128]Słowatezawierająstwierdzenie,aleprzedewszystkimżyczenie:potrzebnyjestnowyrozmachwmyśleniu,bylepiejzrozumiećkonsekwencjefaktu,żejesteśmyjednąrodziną;oddziaływaniemiędzyludaminaZiemizachęcanasdotegorozmachu,abyintegracjaodbywałasięraczejpodznakiemsolidarności[129]niżmarginalizacji.Podobnaprawdazobowiązujedokrytycznegoiuwzględniającegowartościpogłębieniakategoriirelacji.Chodziozadanie,któregoniemożnaspełnićtylkozpomocąnaukspołecznych,ponieważwymagawkładutakichdyscyplin,jakmetafizykaiteologia,abywsposóbjasnypojąćtranscendentnągodnośćczłowieka.
Ludzkiestworzenie,jakoposiadającenaturęduchową,realizujesięwrelacjachmiędzyosobowych.Imbardziejjeprzeżywawsposóbautentyczny,tymbardziejdojrzewajegotożsamośćosobista.Człowiekdowartościowujesiebienieizolującsię,lecznawiązującrelacjezinnymiorazzBogiem.Takwięcważnośćtychrelacjinabieracharakterufundamentalnego.Odnosisiętorównieżdonarodów.Dlategobardzopożytecznądlaichrozwojujestmetafizycznawizjarelacjimiędzyosobami.Wtymzakresierozumznajdujeinspiracjęiukierunkowaniewobjawieniuchrześcijańskim,zgodniezktórymwspólnotaludziniewciągawsiebieosobyunicestwiającjejautonomię,jakmatomiejscewróżnychformachtotalitaryzmu,alebardziejjądowartościowuje,ponieważrelacjamiędzyosobąawspólnotątostosunekosobowejpełnidoinnegorodzajupełni.[130]Podobniejakwspólnotarodzinnanieanulujewsobietworzącychjąosób,ijaksamKościółdowartościowujewpełni«nowestworzenie»(Ga6,15;2Kor5,17),któreprzezChrzestwłączasięwjegożyweCiało,takrównieżjednośćrodzinyludzkiejnieanulujewsobieosób,narodówikultur,aleczynijebardziejprzejrzystymiwobecsiebienawzajem,bardziejzłączonymiwichprawowitejróżnorodności.
54.Tematrozwojuzbiegasięztematemwłączenianazasadzierelacjiwszystkichosóbiwszystkichnarodówdojednejwspólnotyrodzinyludzkiej,budowanejwsolidarnościnafundamentalnychwartościachsprawiedliwościipokoju.TaperspektywaznajdujedecydująceświatłowrelacjachmiędzyOsobamiTrójcywjedynejBożejSubstancji.TrójcaŚwiętatoabsolutnajedność,ponieważtrzyOsobyBoskiestanowiączystąrelacyjność.WzajemnaprzejrzystośćmiędzytrzemaOsobamiBożymijestpełnaawięźjednejzdrugąjestcałkowita,ponieważstanowiąabsolutnąjednośćijedyność.Bógpragnietakżenasprzyłączyćdotejrzeczywistościkomunii:«abystanowilijedno,takjakMyjednostanowimy»(J17,22).Kościółjestznakieminarzędziemtejjedności.[131]Równieżrelacjemiędzyludźmiwdziejachpowinnyjedyniewyciągnąćkorzyścizodniesieniadotegoboskiegowzorca.ZwłaszczawświetleobjawionejtajemnicyTrójcyŚwiętejrozumiesię,żeprawdziweotwarcienieoznaczaodśrodkowegorozproszenia,leczgłębokiewzajemneprzenikane.Wynikatotakżezpowszechnychludzkichdoświadczeńmiłościiprawdy.Podobniejakmiłośćsakramentalnamiędzymałżonkamiłączyichduchowow«jednociało»(Rdz2,24;Mt19,5;Ef5,31)itak,iżzdwojga,jakimibyli,czyniznichrelacyjnąirzeczywistąjedność,takteżanalogicznieprawdajednoczymiędzysobąludzkieduszeisprawia,żemyśląjednakowo,przyciągającjeijednoczącwsobie.
55.Objawieniechrześcijańskieojednościrodzajuludzkiegozakładametafizycznąinterpretacjęhumanum,wktórymrelacyjnośćstanowiistotnyelement.Równieżinnekulturyireligieucząbraterstwaipokoju,awięcsąbardzoważnedlaintegralnegorozwojuludzkiego.Niebrakujejednakpostawreligijnychikulturowych,którenieprzyjmująwpełnizasadymiłościiprawdy,iwkonsekwencjihamująprawdziwyrozwójludzkialbowprostmuprzeszkadzają.Dzisiejszyświatjestprzenikniętypewnymikulturamiopodłożureligijnym,któreniekierujączłowiekadokomunii,aleizolujągowposzukiwaniuindywidualnegodobrobytu,ograniczającsiędozaspakajaniajegooczekiwańpsychologicznych.Równieżpewnemnożeniesiędrógreligijnychpodejmowanychprzezmałegrupy,albonawetpojedynczeosoby,orazsynkretyzmreligijnymogąbyćczynnikiemrozproszeniaibrakuzaangażowania.Możliwymnegatywnymskutkiemprocesuglobalizacjijesttendencjasprzyjającatakiemusynkretyzmowi,[132]ożywiającaformy«religii»oddalającenawzajemodsiebieosoby,zamiastprowadzićjedospotkaniaioddalającejeodrzeczywistości.Równocześnieutrzymująsięczasemspuściznykulturalneireligijnezamykającespołeczeństwowstatycznychkastachspołecznych,wmagicznychwierzeniachlekceważącychgodnośćosobyludzkiej,wpostawachuległościwobectajemnychsił.Wtakichsytuacjachrodząsiętrudnościwprzyjęciumiłościiprawdy,zeszkodądlaprawdziwegorozwoju.
Ztegopowodu,jeślizjednejstronyjestprawdą,zerozwójpotrzebujereligiiikulturróżnychnarodów,tozdrugiejstronyrównieżpozostajeprawdą,żekoniecznejestodpowiednierozeznanie.Wolnośćreligijnanieoznaczaobojętnościreligijnejiniesprawia,żewszystkiereligiesąrówne.[133]Zwłaszczadlasprawującychwładzępolitycznąokazujesiękoniecznerozeznanieodnośniedowkładukulturireligiiwbudowaniezwspólnotyspołecznejwposzanowaniudobrawspólnego.Rozeznanietopowinnosiękierowaćkryteriummiłościiprawdy.Ponieważwgręwchodzirozwójosóbinarodów,będzieonomiałonawzględziemożliwośćemancypacjiiwłączeniawperspektywiewspólnotyludzkiejnaprawdęuniwersalnej.«Całyczłowiekiwszyscyludzie»tokryteriumdlaocenianiarównieżkulturireligii.Chrześcijaństwo,religia«Bogaoludzkimobliczu»[134]zawierawsobiepodobnekryterium.
56.Religiachrześcijańskaorazinnereligiemogąwnieśćswójwkładwrozwójpodwarunkiem,żeBógznajdziemiejscerównieżwsferzepublicznej,zeszczególnymodniesieniemdowymiarukulturowego,społecznego,ekonomicznego,azwłaszczapolitycznego.NaukaspołecznaKościołazrodziłasię,abydomagaćsiętego«uprawnieniaobywatelskiego”[135]dlareligiichrześcijańskiej.Negowanieprawadopublicznegowyznawaniawłasnejwiaryidodziałania,abyprawdywiarykształtowałyrównieżżyciepubliczne,powodujenegatywnekonsekwencjedlaprawdziwegorozwoju.Wykluczeniereligiizesferypublicznej,podobniejakfundamentalizmreligijnyzdrugiejstrony,przeszkadzająwspotkaniuosóborazwichwspółpracydlarozwojuludzkości.Wtedyżyciepublicznezostajepozbawionemotywacji,apolitykaprzyjmujepostaćuciskuiagresji.Istniejeniebezpieczeństwo,żeprawaczłowiekaniebędąrespektowane,ponieważalbozostająpozbawioneichtranscendentalnegofundamentu,alboniezostajeuznanawolnośćosobista.Wlaicyzmieifundamentalizmiezatracasięmożliwośćowocnegodialoguipożytecznejwspółpracymiędzyrozumemawiarąreligijną.Rozumzawszepotrzebujeoczyszczeniazestronywiary,iodnosisiętotakżedorozumupolitycznego,któryniepowinienuważaćsięzawszechmogącego.Zeswejstronyreligiapotrzebujezawszeoczyszczeniaprzezrozum,byukazaćswojeautentyczneludzkieoblicze.Przerwanietegodialogupociągazasobąbardzopoważneryzykodlarozwojuludzkości.
57.Owocnydialogmiędzywiarąarozumemczynibardziejskutecznymdziełomiłosierdziawzakresiespołecznymistanowinajbardziejwłaściweramydlarozwijaniabraterskiejwspółpracymiędzywierzącymianiewierzącymiwewspólnejperspektywiedziałańnarzeczsprawiedliwościipokojuludzkości.WKonstytucjiduszpasterskiejGaudiumetspesOjcowiesoborowistwierdzali:«Wedługniemalzgodnejopiniiwierzącychiniewierzącychwszystko,cojestnaziemi,powinnobyćodnoszonedoczłowiekajakodojegocentrumipunktuszczytowegowszelkiegoistnienia»[136].Dlaludziwierzącychświatniejestowocemprzypadkuanikonieczności,aleplanuBożego.Rodzisięztegodlawierzącychpowinnośćzespoleniaswychwysiłkówzewszystkimiludźmidobrejwoli,innychreligiilubzniewierzącymi,abytennaszświatrzeczywiścieodpowiadałnaplanBoży:żyćjakjednarodzinapodwejrzeniemStwórcy.Szczególnymprzejawemmiłościiprzewodnimkryteriumbraterskiejwspółpracywierzącychiniewierzącychjestniewątpliwiezasadapomocniczości,[137]będącawyrazemniezbywalnejludzkiejwolności.Pomocniczośćjestnadewszystkopomocądlaosobypoprzezautonomięciałpośrednich.Tegorodzajupomoczostajeofiarowana,gdyosobaorazpodmiotyspołeczneniepotrafiądziałaćsamodzielnieizakładazawszecelowośćemancypującą,ponieważsprzyjawolnościipartycypacjiwpodejmowaniuodpowiedzialności.Pomocniczośćszanujegodnośćosoby,wktórejdostrzegapodmiotzawszegotowydoprzekazaniaczegośinnym.Uznającwewzajemnościwewnętrznąkonstytucjęistotyludzkiej,pomocniczośćstanowinajskuteczniejszeantidotumnajakąkolwiekformępaternalistycznegoasystencjalizmu.Możeonabyćwyrazemzarównozróżnicowanegoartykułowaniaplanów,awięcwielościpodmiotów,jakiteżichkoordynacji.Chodziwięcozasadęszczególniestosownądozarządzaniaglobalizacjąidojejukierunkowanianaprawdziwyrozwójludzki.Żebyniestworzyćniebezpiecznejwładzyuniwersalnejtypumonokratycznego,zarządzanieglobalizacjąpowinnocechowaćsiępomocniczością,wyrażanąnawielupoziomachiróżnychpłaszczyznachnawzajemwspółpracujących.Globalizacjazpewnościąpotrzebujewładzy,ponieważstawiaproblemosiągnięciaglobalnegodobrawspólnego;jednakżetakawładzapowinnabyćzorganizowanawduchupomocniczościizróżnicowaniakompetencji,[138]abynienaruszaławolnościibyokazałasiękonkretnieskuteczna.
58.Zasadapomocniczościpowinnabyćściślezwiązanazzasadąsolidarności,inaodwrót,ponieważpomocniczośćbezsolidarnościkończysiępartykularyzmemspołecznym,takrównieżsolidarnośćbezpomocniczościstajesięasystencjalizmemupokarzającympotrzebującegoczłowieka.Tęregułęocharakterzeogólnymtrzebamiećnauwadzetakżeprzyzajmowaniusięsprawamiodnoszącymisiędopomocymiędzynarodowejirozwoju.Pomocta,niezależnieodintencjiofiarodawców,możeczasemutrzymywaćjakiśnaródwstaniezależności,anawetsprzyjaćsytuacjomlokalnejdominacjiiwyzyskuwewspomaganymkraju.Autentycznapomocgospodarczaniepowinnadążyćdoinnychcelów.Powinnabyćofiarowana,angażującnietylkorządyzainteresowanychkrajów,lecztakżelokalnychdziałaczygospodarczychorazpodmiotyspołeczeństwaobywatelskiegozaangażowanewkulturę,łączniezKościołamilokalnymi.Programypomocypowinnywcorazwiększymstopniuodznaczaćsięcechamiprogramówzintegrowanychzoddolnymuczestnictwem.Prawdąjestbowiem,żenajwiększymbogactwem,którenależydoceniaćwkrajachwspomaganychwrozwojujestbogactwoludzkie:jesttoautentycznykapitał,którytrzebapowiększać,abyzapewnićkrajomnajuboższymprawdziwieautonomicznąprzyszłość.Trzebarównieżprzypomnieć,żewdziedzinieekonomicznejzasadnicząpomocą,którejpotrzebująkrajeznajdującesięnadrodzerozwojujestto,byzezwolićisprzyjaćstopniowemuwchodzeniuichproduktównarynkimiędzynarodowe,umożliwiającimwtensposóbpełneuczestnictwowmiędzynarodowymżyciugospodarczym.Zbytczęstowprzeszłościpomoceprzyczyniałysiędotworzeniatylkomarginalnegorynkudlaproduktówtychkrajów.Związanejesttoczęstozbrakiemprawdziwegozapotrzebowanianateprodukty:dlategojestrzecząkoniecznąpomaganietymkrajomwpoprawieniujakościichproduktówiwlepszymdostosowaniuichdopopytu.Ponadtoniektórzyczęstoobawialisiękonkurencjiimportuproduktów,zazwyczajrolniczych,pochodzącychzkrajówekonomicznieubogich.Trzebajednakprzypomnieć,żedlatychkrajówmożliwośćkomercjalizacjitakichproduktówoznaczabardzoczęstogwarancjęichprzeżyciawkrótszymlubdłuższymokresie.Sprawiedliwyizrównoważonyhandelmiędzynarodowywdziedzinierolniczejmożeprzynieśćkorzyściwszystkim,zarównozestronypodaży,jakipopytu.Ztegopowodunietylkojestrzecząkoniecznąnadaćtejprodukcjikierunekkomercyjny,alerównieżustanowićwspierającejąmiędzynarodoweregułyhandloweiwzmocnićfinansowanierozwoju,byuczynićtegospodarkibardziejproduktywnymi.
59.Współpracawrozwojuniepowinnamiećnawzględzietylkowymiaruekonomicznego;powinnastaćsięwielkąokazjądospotkaniakulturowegoiludzkiego.Jeślipodmiotywspółpracykrajówgospodarczorozwiniętych,jaktosięczasamizdarza,nieuwzględniajątożsamościkulturowejwłasnejorazinnych,składającejsięzludzkichwartości,niemogąnawiązaćżadnegopoważnegodialoguzobywatelamikrajówubogich.Jeśliotwierająsięoniobojętnieibezrozeznanianakażdąpropozycjękulturową,niesąwstanieprzyjąćodpowiedzialnościzaswójautentycznyrozwój.[139]Społeczeństwatechnologiczniezaawansowaneniepowinnymylićswojegorozwojutechnologicznegozdomniemanąwyższościąkulturową,alepowinnyodkryćwsobiezapomnianeczasemcnoty,którepozwoliłyimrozkwitaćnaprzestrzenidziejów.Społeczeństwarozwijającesiępowinnypozostaćwiernetemuwszystkiemu,cojestprawdziwieludzkiewichtradycjach,unikającautomatycznegonarzucaniasobiemechanizmówzglobalizowanejcywilizacjitechnologicznej.Wewszystkichkulturachwystępująszczególneiróżnorodnezbieżnościetyczne,będącewyrazemtejsamejnaturyludzkiejupragnionejprzezStwórcę,iktóremądrośćetycznaludzkościnazywaprawemnaturalnym.[140]Takiepowszechneprawomoralnejestsolidnymfundamentemwszelkiegodialogukulturowego,religijnegoipolitycznego.Niepozwalawielokształtnemupluralizmowiróżnychkulturodstępowaćodwspólnegoposzukiwaniaprawdy,dobraiBoga.Dlategozgodanaakceptacjętegoprawawypisanegowsercachludzkichstanowiprzesłankęwszelkiejkonstruktywnejwspółpracyspołecznej.Wewszystkichkulturachwystępująciężary,odktórychtrzebasięuwolnićorazmroki,zktórychtrzebawyjść.Wiarachrześcijańska,którasięwcielawkulturyprzerastającje,możeimpomócwzrastaćwpowszechnejwzajemnejbliskościisolidarności,zkorzyściądlarozwojuwspólnotowegoiplanetarnego.
60.Wposzukiwaniurozwiązańdlaobecnegokryzysuekonomicznego,pomocnarzeczrozwojukrajówubogichpowinnabyćtraktowanajakoprawdziwenarzędziewytwarzaniabogactwdlawszystkich.Jakiprojektpomocymożenakreślićtakznaczącywzrostwartości–równieżgospodarkiświatowej–jakwsparciedlanarodów,któreznajdująsięjeszczewpoczątkowejlubniezbytzaawansowanejfazieswojegorozwojuekonomicznego?Wtejperspektywiepaństwabardziejrozwiniętegospodarczouczyniącomożliwe,abyprzeznaczyćwiększekwotyswojegoproduktukrajowegobrutto(PKB)napomocdlarozwoju,szanujączobowiązania,jakiewtympunkciezostałypodjętenapoziomiewspólnotymiędzynarodowej.Mogątorównieżuczynićrewidującswojezasadyopiekiisolidarnościspołecznej,stosującwtejdziedziniezasadępomocniczościitworzącsystemyopiekispołecznejbardziejzintegrowane,przyczynnymuczestnictwiepodmiotówprywatnychorazspołeczeństwaobywatelskiego.Wtensposóbmożnanawetulepszyćpomociopiekęspołeczną,ajednocześnieoszczędzaćzasoby,równieżeliminującmarnotrawstwoinielegalnedochody,iprzeznaczyćjenarzeczsolidarnościmiędzynarodowej.Systemsolidarnościspołecznejcharakteryzującysięwiększymuczestnictwem,bardziejorganiczny,mniejbiurokratyczny,aniemniejskoordynowany,pozwoliłbydowartościowaćteenergie,dzisiajuśpione,zkorzyściąrównieżdlasolidarnościmiędzynarodami.
Korzystnedlarozwojumogłobysięrównieżokazaćskutecznezastosowanietakzwanejpomocniczościfiskalnej,którapozwoliłabyobywatelomdecydowaćoprzeznaczeniukwotzichpodatkówprzekazanychpaństwu.Jeślisięunikniewynaturzeńpartykularystycznych,możetopomócwpobudzeniuoddolnychformsolidarnościspołecznej,zoczywistąkorzyściąrównieżwzakresiesolidarnościdlarozwoju.
61.Szerszasolidarnośćnapoziomiemiędzynarodowymwyrażasięprzedewszystkimwkontynuacjikrzewienia,takżewwarunkachkryzysuekonomicznego,większegodostępudoedukacji,którazdrugiejstronyjestistotnymwarunkiemskutecznościwspółpracymiędzynarodowej.Przezpojęcie«edukacja»mamynamyślinietylkooświatęlubformacjędopracy,choćobydwiesąważnymiczynnikamirozwoju,alepełnąformacjęosoby.Wzwiązkuztymtrzebapodkreślićpewienproblematycznyaspekt:żebywychowywać,trzebawiedzieć,kimjestosobaludzkaiznaćjejnaturę.Umacnianiesięrelatywistycznejwizjitejnaturyrodzipoważneproblemydlawychowania,zwłaszczadlawychowaniamoralnego,przesądzającojejrozszerzeniusięwwymiarzeuniwersalnym.Ulegająctegorodzajurelatywizmowi,wszyscystająsiębardziejubodzy,znegatywnymikonsekwencjamidlaskutecznościpomocyludnościnajbiedniejszej,któranietylkopotrzebujeśrodkówekonomicznychczytechnicznych,aletakżemetodiśrodkówpedagogicznychwspierającychosobywpełnejrealizacjiichczłowieczeństwa.
Przykłademdoniosłościtegoproblemujestzjawiskoturystykimiędzynarodowej,[141]któramożestanowićistotnyczynnikrozwojuekonomicznegoiwzrostukulturowego,alemożeprzemienićsiętakżewokazjędowyzyskuidegradacjimoralnej.Obecnasytuacjastwarzaszczególnemożliwości,byaspektyekonomicznerozwoju,czyliprzepływpieniądzaipowstawanielokalnieważnychprzedsięwzięćbiznesowych,łączyłysięzaspektamikulturowymi,anadewszystkozaspektemwychowawczym.Matomiejscewwieluprzypadkach,jednakbardzoczęstoturystykamiędzynarodowajestwydarzeniemantywychowaczymzarównodlaturysty,jakidlamiejscowejludności.Taostatniastajeczęstowobeczachowańniemoralnych,anawetperwersyjnych,jakwprzypadkutakzwanejturystykiseksualnej,dlaktórejpoświęcasięwieleistnieńludzkich,nawetwmłodymwieku.Przykrostwierdzić,żeodbywasiętoczęstozpoparciemlokalnychwładz,przymilczeniuwładzkrajówpochodzeniaturystówiprzywspółudzialewieluorganizatorówtejbranży.Nawetjeżelisięniedochodziażdotakichwynaturzeń,turystykamiędzynarodowajestprzeżywanaczęstowsposóbkonsumistycznyihedonistyczny,jakoucieczka,organizowanawsposóbtypowydlakrajówpochodzenia,awięcniesprzyjającaprawdziwemuspotkaniuosóbikultur.Trzebawięcmyślećoodmiennymmodeluturystyki,zdolnympromowaćprawdziwepoznaniewzajemne,niepomniejszającprzestrzenidlaodpoczynkuizdrowejrozrywki:tegorodzajuturystykarozwijasięrównieżdziękiścisłemupowiązaniuzdoświadczeniamiwspółpracymiędzynarodowejiprzedsiębiorczościwdziedzinierozwoju.
62.Kiedymówimyointegralnymludzkimrozwojuwartozwrócićuwagęnazjawiskomigracji.Tozjawiskowywierawrażeniezewzględunatakwieleobjętychnimosób,zpowoduniesionychprzeznieproblemówspołecznych,ekonomicznych,politycznych,kulturowychireligijnych,zewzględunadramatycznewyzwania,jakiestawiaprzedspołecznościamiposzczególnychkrajówiprzedwspólnotąmiędzynarodową.Możemypowiedzieć,żestoimywobeczjawiskaspołecznegoocharakterzeepokowym,wymagającegosilnejidalekosiężnejpolitykiwspółpracymiędzynarodowej,bymożnamubyłoodpowiedniostawićczoło.Takąpolitykęnależyrozwijać,poczynającodścisłejwspółpracymiędzykrajami,zktórychpochodząemigranciakrajami,doktórychprzybywają.Politycetejpowinnytowarzyszyćstosownerozporządzeniamiędzynarodowezdolnezharmonizowaćróżneporządkilegislacyjne,wperspektywiezabezpieczeniapotrzebiprawosóborazrodzinemigrantów,ajednocześniespołeczeństwa,doktóregodotarli.Żadenkrajniemożeuważać,żesamstawiczołoproblemommigracyjnymnaszychczasów.Wszyscydostrzegamyciężarcierpienia,przykrościiaspiracjitowarzyszącyruchommigracyjnym.Jakwiadomo,zjawiskotomazłożonycharakter;pozostajejednakpewne,żepracownicyzagraniczni,pomimotrudnościzwiązanychzeswąintegracją,wnosząznaczącywkładwrozwójgospodarczygoszczącegoichkrajudziękiswejpracy,atakżewrozwójkrajupochodzeniadziękiprzekazomfinansowym.Oczywiście,pracownikówtychniemożnauważaćzatowaralbozwykłąsiłęroboczą.Niepowinniwięcbyćtraktowanijakojakikolwiekinnyczynnikprodukcji.Każdyemigrantjestosobąludzką,która–jakotaka–posiadaniezbywalneprawafundamentalne,którepowinniszanowaćwszyscyiwkażdejsytuacji.[142]
63.Przyrozważaniachproblemówrozwojutrzebapodkreślićbezpośrednizwiązekmiędzyubóstwemibezrobociem.Wwieluprzypadkachubodzytorezultatpogwałceniagodnościpracyludzkiej,zarównodlatego,żeograniczonesąjejmożliwości(bezrobocie,częściowebezrobocie),jakidlatego,żezostajązdewaluowane«prawa,jakiezniejwynikają,wszczególnościprawodosprawiedliwejpłacy,dozabezpieczeniaosobypracownikaorazrodziny»[143].Dlategojuż1maja2000roku,mójświętejpamięciPoprzednikJanPawełIIzokazjiJubileuszuludzipracywystosowałapelo«globalnąkoalicjęnarzeczgodnejpracy»,[144]zachęcającdostosowaniastrategiiMiędzynarodowejOrganizacjiPracy.Wtensposóbwyraziłzdecydowanewsparciemoralnedlategocelu,jakoaspiracjirodzinwewszystkichkrajachświata.Cooznaczazastosowanedopracysłowo«godność»?Oznaczapracę,którawkażdejspołecznościwyrażaistotnągodnośćkażdegomężczyznyikażdejkobiety:oznaczapracęwybranąwsposóbwolny,którazwiążeskuteczniepracowników,mężczyznikobiet,zrozwojemichwspólnoty;oznaczapracę,którawtensposóbpozwala,bypracownicybyliszanowaniipozostawalipozazasięgiemwszelkiejdyskryminacji;oznaczapracępozwalającązaspokoićpotrzebyrodziniwykształceniedzieci,byonesameniebyłyzmuszonepracować;oznaczapracępozwalającąpracownikomnaswobodneorganizowaniesięibysłyszanybyłichgłos;oznaczapracępozostawiającąwystarczającąprzestrzeńdoodnalezieniawłasnychkorzeninapoziomieosobistym,rodzinnymiduchowym;oznaczapracęzabezpieczającągodnewarunkipracownikom,którzydoczekalisięemerytury.
64.Zastanawiającsięnadtematempracy,wypadarównieżprzypomniećopilnejpotrzebie,abyzwiązkizawodoweludzipracy,zawszezachęcaneipodtrzymywaneprzezKościół,otwarłysięnanoweperspektywypojawiającesięwśrodowiskachpracowniczych.Wznoszącsięponadograniczeniawłaściwebranżowymzwiązkomzawodowym,związkizawodowewezwanesądozajęciasięnowymiproblemaminaszychspołeczeństw:mamnamyśli,naprzykład,zespółkwestii,któreuczenizajmującysięnaukamispołecznymiidentyfikująwkonflikciemiędzyosobą-pracownikiemaosobą-konsumentem.Niekoniecznietrzebapodzielaćtezęoprzejściu,jakiesiędokonałoodcentralnegocharakterupracownikadocentralnegocharakterukonsumenta,wydajesięjednak,żerównieżtostanowiterendonowychdoświadczeńzwiązkowych.Globalnykontekst,wktórymrealizujesiępraca,domagasięrównież,abykrajowezwiązkizawodowe,przeważniezamkniętewobronieinteresówswoichczłonków,skierowałyrównieżspojrzenienatych,którzydonichnienależą,awszczególnościnapracownikówwkrajachznajdującychsięnadrodzerozwoju,gdzieprawasocjalnesączęstonaruszane.Obronatychpracowników,podjętatakżeprzezodpowiednieinicjatywywobeckrajówpochodzenia,pozwolizwiązkomzawodowymukazaćjasnoautentyczneracjeetyczneikulturowe,którepozwoliłyimbyćdecydującymczynnikiemdlarozwojuwróżnychkontekstachspołecznychipracowniczych.ZawszepozostajeaktualnetradycyjnenauczanieKościoła,któreproponujerozróżnienieroliifunkcjimiędzyzwiązkiemzawodowymipolityką.Torozróżnieniepozwolizwiązkomzawodowymrozpoznaćwspołeczeństwieobywatelskimnajbardziejsprzyjająceśrodowiskodoichpotrzebnegodziałaniawobronieipromocjiświatapracy,zwłaszczanakorzyśćpracownikówwykorzystywanychiniereprezentowanych,którychtrudnejsytuacjiczęstoniedostrzegająoczyroztargnionegospołeczeństwa.
65.Trzebateż,abyfinansejakotakie,wodnowionychzkoniecznościstrukturachisposobachfunkcjonowaniapoichzłymwykorzystaniu,którezaszkodziłorealnejgospodarce,stałysięponownienarzędziemmającymnacelunajlepszewytwarzaniebogactworazrozwój.Całaekonomiaicałefinanse,anietylkoichniektóresektory,powinnyjakonarzędziabyćwykorzystanewsposóbetyczny,bystworzyćwtensposóbodpowiedniewarunkidorozwojuczłowiekainarodów.Zpewnościąjestrzecząpożyteczną,iwniektórychokolicznościachnieodzowną,wdrożyćinicjatywyfinansowe,wktórychdominujewymiarhumanitarny.Niepowinnotojednakprowadzićdozapomnienia,żecałysystemfinansowypowinienmiećnaceluwspieranieprawdziwegorozwoju.Przedewszystkimtrzeba,żebyzamiarowiczynieniadobranieprzeciwstawianozamiaruskutecznejzdolnościwytwarzaniadóbr.Osobykierującepolitykąfinansowąpowinnyodkryćetycznyfundamentswojejdziałalności,bynienadużywaćtychwyrafinowanychnarzędzi,któremogąsłużyćdozdradyoszczędzających.Prawaintencja,przejrzystośćiposzukiwaniedobrychwynikówsądopogodzeniainiepowinnosięichnigdyrozdzielać.Jeślimiłośćjestinteligentna,potrafirównieżznaleźćsposóbdodziałaniawedługprzewidującejisłusznejprzydatności,jakwsposóbznaczącywykazująlicznedoświadczeniawspółpracywsferzekredytu.
Zarównoregulacjaprawnasektorawceluochronysłabszychpodmiotówiprzeszkodzeniaskandalicznymspekulacjom,jakiwypróbowanienowychformfinansowaniaprzeznaczonychdowspieraniaprojektówrozwoju,stanowiąpozytywnedoświadczenia,którenależypogłębiaćisprzyjaćim,podkreślającodpowiedzialnośćoszczędzającego.Równieżdoświadczeniemikrofinansowania,mająceswojekorzeniewrefleksjiiwdziełachhumanistówspołecznych–mamprzedewszystkimnamyślipowstanieBankówMiłosierdzia–trzebawzmocnićiuruchomić,zwłaszczawtychmomentach,gdzieproblemyfinansowemogąstaćsiędramatycznedlawielunajsłabszychwarstwludności,abychronićjeprzedlichwączyrozpaczą.Podmiotynajsłabszetrzebaformowaćdoobronyprzedlichwą,podobniejaknarodyubogietrzebauczyćczerpaniarealnychkorzyścizmikrokredytu,zrażającjedostosowaniaformwyzyskumożliwychrównieżwtychdwóchdziedzinach.Ponieważrównieżwkrajachbogatychistniejąnoweformyubóstwa,mikrofinansowaniemożestanowićkonkretnąpomocdlapowstanianowychinicjatywisektorówzkorzyściądlasłabychkręgówspołeczeństwa,takżewfaziemożliwegozubożenia.
66.Wzajemnepowiązaniaświatowedoprowadziłydopowstanianowejwładzypolitycznej–władzykonsumentóworazichstowarzyszeń.Chodziozjawisko,którenależyzgłębić,posiadająceelementypozytywne,którenależyrozbudzaćoraznadużycia,którychnależyunikać.Jestrzecząsłusznąz,abyosobyzdawałysobiesprawę,żekupnojestzawszeaktemmoralnym,opróczekonomicznego.Istniejewięcścisłaodpowiedzialnośćspołecznakonsumenta,którałączysięzodpowiedzialnościąspołecznąświatabiznesu.Konsumentówtrzebastalewychowywać[145]doroli,którącodzienniespełniająiktórąmogąwypełniaćszanujączasadymoralne,bezpomniejszaniaracjonalnościmoralnejwpisanejwaktkupna.Równieżwdziedziniezakupów,właśniewmomentach,którychdoświadczamy,gdysiłanabywczamożesięzmniejszyćiistniejepotrzebabardziejumiarkowanejkonsumpcji,trzebawybraćinnedrogi,naprzykładformywspółpracyprzyzakupach,takiejakspółdzielniekonsumentów,działająceodXIXwiekutakżedziękiinicjatywiekatolików.Pożytecznejestrównieżwspomaganienowychformkomercjalizacjiproduktówpochodzącychzubogichregionówplanety.Chodzioto,byzapewnićprodukującymgodziwązapłatę,zzastrzeżeniemzapewnieniatransparentnegorynku,abyprodukującyotrzymalinietylkowiększyzarobek,aletakżepełniejsząformację,umiejętnościzawodoweitechnologię.Niemożnateżpodobnychdoświadczeńekonomiinarzeczrozwojułączyćzwizjamiideologicznymipewnychpartii.Jakoczynnikdemokracjiekonomicznejpożądanajestnatomiastbardziejwyrazistarolakonsumentów,podwarunkiem,byniebylimanipulowaniprzezstowarzyszenia,któreniesąnaprawdęreprezentatywne.
67.Wobecniepowstrzymanegowzrostuwzajemnejświatowejzależnościodczuwasięmocno,wświetlerecesjirównieżposiadającejwymiarświatowy,pilnąpotrzebęreformyzarównoOrganizacjiNarodówZjednoczonych,jakimiędzynarodowejstrukturyekonomicznejifinansowej.Trzeba,abykonkretnykształtprzybrałopojęcierodzinynarodów.Odczuwasięrównieżpilnąpotrzebęznalezienianowatorskichform,bywprowadzićwżyciezasadęodpowiedzialnościzaochronę[146],atakżebyprzyznaćuboższymnarodomrealnygłoswewspólnychdecyzjach.Wydajesiętokoniecznewłaśniewświetleporządkupolitycznego,prawnegoiekonomicznego,któryzwiększyiukierunkujewspółpracęmiędzynarodowąnasolidarnyrozwójwszystkichnarodów.Istniejepilnapotrzebaprawdziwejpolitycznejwładzyświatowej–nakreślonejjużprzezmojegoPoprzednika,błogosławionegoJanaXXIII–dlazarządzaniaekonomiąświatową;dlauzdrowieniagospodarekdotkniętychkryzysem;dlazapobieżeniapogłębieniusiękryzysuiwynikającegostądzachwianiarównowagi;dlaprzeprowadzeniawłaściwego,pełnegorozbrojeniaorazzagwarantowaniabezpieczeństwawyżywieniaipokoju,dlazapewnieniaochronyśrodowiskairegulowaniaruchówmigracyjnych.Tegorodzajuwładzamusibyćregulowanaprzezprawo,przestrzegaćwsposóbspójnyzasadypomocniczościisolidarności,byćukierunkowananarealizacjędobrawspólnego,[147]zaangażowaćsięwrealizacjęautentycznegointegralnegorozwojuludzkiego,inspirującegosięwartościamimiłościwprawdzie.Ponadtotakawładzapowinnabyćuznanaprzezwszystkich,skuteczna,bykażdemuzagwarantowaćbezpieczeństwo,zachowaniesprawiedliwościiprzestrzeganieprawa.[148]Oczywiście,powinnasięonacieszyćuprawnieniami,bystronyprzestrzegałyjejdecyzji,atakżepodjętychiuzgodnionychśrodkównaróżnychforachmiędzynarodowych.Gdybybowiemtegozabrakło,prawomiędzynarodowe,pomimowielupostępównaróżnychpolach,byłobynarażonenaryzykouwarunkowaniaprzezrównowagęsiłpomiędzynajsilniejszymi.Integralnyrozwójnarodówiwspółpracamiędzynarodowawymagają,abyustanowionowyższystopieńporządkumiędzynarodowegoocharakterzepomocniczościdlazarządzaniaglobalizacją[149]iżebywreszciezaprowadzonoporządekspołecznyzgodnyzporządkiemmoralnymiztymodniesieniemmiędzysferąmoralnąispołeczną,międzypolitykąasferąekonomicznąiobywatelską,jakijużjestzarysowanywStatutachNarodówZjednoczonych.